ئایا دەکرێ خۆمان لە نەخۆشییە دەروونییەکان بپارێزین؟

باشترکردن و بەرەوپێشبردنی تەندروستی دەروونی (بە ئینگلیزیMental Health:) : یەکێکە لە گرنگترین ڕێکارەکان کە دەبێت پەیڕەوی لێبکرێت بۆ خۆپاراستن لە تێکچوونی دەروونی، بەڵام ئایا ڕێکارەکان چین؟

 

ڕێگاکانی خۆپاراستن لە نەخۆشییە دەروونییەکان

لە ڕاستیدا هیچ ڕێگەیەکی سەلمێنراو نییە بۆ ڕێگریکردن لە نەخۆشییە دەروونییەکان، بەڵام پەیڕەوکردنی هەندێک لەم ڕێگایانەی خوارەوە دەتوانێت یارمەتیدەربێت بۆ ڕێگریکردن لێی:

گرنگی بەو نیشانانەبدە کە ئاماژەن بۆ تێکچوونی تەندروستی دەروونی، هەروەها لەگەڵ پزیشک باسی ئەو هۆکارانە بکە کە پاڵنەرن بۆ دەرکەوتنی ئەو نیشانانە، هەروەها لەکاتی هەستکردن بە هەر گۆڕانکارییەک لە نیشانەکان یان لەکاتی هەستکردن بە نیشانە نوێیەکان دەستبەجێ ڕاوێژ بە پزیشک بکە.

• کەمتەرخەمی مەکە لە پشکنینەکان یان سەردانی پزیشک بە شەرم و عەیبەى مەزانە ئەمەش وەک هەموو کێشەکانى تر وایە بگرە زۆرخراپترش ئەگەر ئاگامان لێینەبێت، بەتایبەتی لەکاتی هەستکردن بە نیشانە نائاسایی و سەیرەکان.

• هەرکاتێک پێویستبوو داوای ڕاوێژی پزیشکی بکە، بەو پێیەی چارەسەری نەخۆشییە دەروونییەکان لەگەڵ تێپەڕبوونی کات و دەرکەوتنی نیشانەکانیدا قورستر دەبێت، شایەنی باسە کە نەخۆشەکە دەتوانێت بە درێژایی تەمەنی بەردەوام بێت لە خواردنی هەندێک دەرمان بۆ ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی نەخۆشییەکە یان گەڕانەوەی دووبارە نیشانەکان.
• خۆبەگەورەزانینی مرۆڤ، مامەڵەکردن لەگەڵ خۆی بە شێوەیەکی نەرم و نیان و ڕێزگرتن لە خۆی و دوورکەوتنەوە لە ڕەخنەگرتن لە خود بەقورسى، ئەمەنە زۆربەسوودن بۆ متمانەبۆخکردن ڕێگرتن لە نەخۆشیە دەروونیەکان.
• رۆژانە خۆت سەرقاڵ بکە و چەندین چالاکیی ئەنجامبدە، وەکو ئەنجامدانی مەتەڵەکانی وشەی یەکتربڕو، باخداری، فێربوونی ژەنینی ئامێرێکی مۆسیقا، یان فێربوونی زمانەکانی تر، وەرزش، هەرچۆنێکبێ خولیایەک بۆ خۆت دروستکە.

گرنگیدان بە تەندروستی بە پەیڕەوکردنی ئەمانەی خوارەوە:

• خواردنی ژەمە هاوسەنگ و بەسوودەکان.
• وازهێنان لە جگەرەکێشان، و نێرگەلە.
• ڕۆژانە بڕێکی زۆر ئاو بخۆرەوە.
• وەرزشکردن.
• ڕۆژانە بەشی پێویست بخەوە، بەو پێیەی زۆرێک لە توێژینەوەکان دەریانخستووە کە کەم خەوی ڕۆڵی سەرەکی هەیە لە زیادکردنی ئەگەری توشبوون بە خەمۆکی، بە تایبەت لای خوێندکارانی زانکۆ.
• پاراستنی پەیوەندییە خێزانى و کۆمەڵایەتییەکان.

• خۆبەخشانە هەوڵبدە بۆ یارمەتیدانی کەسانی تر، هاوکارى و یارمەتیدانی خەڵکانى دەست کورت نەخۆش، کاریگەرى زۆر ئەرێنى هەیە لەسەر بارى دەروونى خۆبەخشەکان دوریاندەخاتەوە لە بارى دەروونى خراپ.
• مامەڵەیەکى تەندرووست لەگەڵ دۆخە خراپەکانبکە، بە مەشقى بزانە، مامەڵەکردن لەگەڵ دۆخە سترێسییەکان لە بری ئەوەى بە نەگبەتى و بەکێشەى بزانیت دانشى بیرى لێبکەیتەوە هەموو مێشکتى پێوەجەنجاڵکەیت، پێچەوانەکەى وەرگرەو شانازی بکە کە تۆ کەسێکى بەهێزى ئەو دۆخانە تێدەپەڕێنى ئەمانە هەمووى تاقیکردنەوەى ژیانن، لەو کاتانەدا زۆرتر خۆت سەرقاڵکە بە وەرزشکردن، چوونە دەرەوە بۆ سەیران لە سروشتدا، یاریکردن لەگەڵ ئاژەڵە ماڵیەکان، یان نووسینی تێبینی.
• پاراستنی هەستەکانی بەختەوەری تا ئەو جێگایەی کە دەکرێت، هەمیشە بازەردەخەنە لەسەرلێوتبێ، چواردەورەکەت بخەرە پێکەنین بەقسەى خۆش، چۆنکە لێکۆڵینەوەیەکی زۆر ئاماژەیان بەوە کردووە کە پێکەنین دەتوانێت کارکردنی سیستەمی بەرگری لەش بەرز بکاتەوە و ئازارەکان کەم بکاتەوە و یارمەتی ئارامکردنەوەی جەستەو مێشک بدات.

• دوور بکەوەرەوە لە خواردنەوەی خواردنەوە کحولیەکان یان بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان.
• پاراستنی هەستە ئەرێنییەکان، گرنگە بە شێوەیەکی ئەرێنی سەیری ژیان و کاروبارەکانی بکرێت بۆ بەرەوپێشبردنی تەندروستی دەروونی و لە نێو ئەو شێوازانەی کە یارمەتیدەرن لەم کارەدا ئەمانەی خوارەوەن:
• دروستکردنی هاوسەنگی لە نێوان هەستی ئەرێنی و نەرێنیدا، وەک ئەرێنی مانای ئەوە نییە هەست بە هەستی نەرێنی نەکات، وەک خەمباری یان توڕەیی بەرامبەر شتێک، بەڵکو دەبێت مرۆڤ کۆنتڕۆڵی خۆی بکات کاتێک هەست بە هەستی نەرێنی دەکات، بۆ ئەوەی ئەو هەستە نەرێنیانە نەتوانن کۆنتڕۆڵی مرۆڤ و ژیانی بکەن، و مرۆڤ دەبێت خۆی لە بیرکردنەوە لە ڕابردوو یان خەمی زیادەڕۆیی لە داهاتوو بەدوور بگرێت.
• دەست بە هەستە ئەرێنییەکانەوە بگرە کاتێک هەستیان پێدەکەیت.
• هەستکردن بە سوپاسگوزاری بەردەوام بۆ شتە باشەکانی ژیانت.
• گرنگی نەدانی زۆر بە زانیارییە نەرێنییەکان، وەک وازهێنان لە سەیرکردن یان خوێندنەوەی هەواڵەکان.
• گەڕان بەدوای گرنگترین ئامانجەکان کە یارمەتی مرۆڤ دەدەن بەردەوام بێت لە ژیان، وەک یارمەتیدانی کەسێک بۆ کەسانی تر بۆ بەرزکردنەوەی ڕەزامەندی کەسەکە لە خۆی، هەستکردن بە دڵخۆشی کاتێک ڕۆژانە لە خەو هەڵدەستێت لە بەیانیاندا.
• گۆڕینی ڕۆتینی ڕۆژانە و شتە ئاساییەکان، هەرچەندە ڕۆتینەکان دەتوانێت کەسەکە کارامەتر بکات، و هەستی سەلامەتی و ئاسایش بەرز بکاتەوە، گۆڕینی ڕۆتینەکە یارمەتیدەرە بۆ گەڕاندنەوەی چالاکییەکان، هەروەها دەتوانرێت ڕۆتینەکە بگۆڕدرێت بە دەستپێکردنی ڕاهێنانێکی نوێ، یان پلاندانان گەشتێکی کات بەسەربردن، یان گۆڕینی هەندێک مۆبیلیات لە ماڵەوە، یان ئەزموونی نوێ ئەنجامبدە کە کەسێک هەرگیز مەشقی نەکردووە، وەک تاقیکردنەوەی هەندێک خولیای وەک وێنەگرتن.
• دوور بکەوەرەوە لە بەکارهێنانی توندوتیژی، بەتایبەتی دژی منداڵان، بۆ کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوونیان بە نەخۆشییە دەروونییەکان لە داهاتوودا.

کاریگەری نەخۆشی دەروونی لەسەر مرۆڤ

نەخۆشییە دەروونییەکان، وەک خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، دوو جەمسەری، یان شیزۆفرینیا کاریگەرییەکی زۆر لەسەر بیرکردنەوە و هەست و مەزاج و تەنانەت هەڵسوکەوتی کەسەکە هەیە، ئەم نەخۆشیانە یان ڕێکەوتن، یان درێژخایەنن، ئەمەش کاریگەری لەسەر توانای پەیوەندیکردنی کەسەکە دەبێت، بۆ ئەوەی ژیانی خۆی پراکتیزە بکات و بە شێوەیەکی ئاسایی کار بکات.

 

ئایا تەندروستی دەروونی بە تێپەڕبوونی کات دەگۆڕێت؟

بەڵێ، تەندروستی دەروونی و دەروونی مرۆڤ دەتوانێت بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕێت، گۆڕانی تەندروستی دەروونیش پەیوەستە بە کۆمەڵێک هۆکارەوە، وەک چۆن کاتێک ئەو داواکاریانەی بەسەر کەسێکدا دەسەپێندرێت لە سەرچاوە و توانا بەردەستەکانی زیاتردەبن، ئەوا تەندروستی دەروونییەکەی دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆری لەسەر دروستببێت، دادپەروەرانە وەک کارکردنی کاتژمێری زۆر لە ڕۆژدا , یان دانیشتن لە نزیک کەسێکی نەخۆش بۆ ئەوەی ئاگاداری بیت، یان کاتێک بە بارودۆخى سەختی داراییدا تێدەپەڕێت، هەموو ئەمانە دەبێتە هۆی کێشە و لاوازی لە تەندروستی دەروونی.