شایەنی خۆت چییە؟

       

ئەگەر زاراوەی "بەهای خۆت"ت بیستووە، ڕەنگە پرسیارى ئەوەت کردبێت کە بەڕاستی مانای چییە و بۆچی گرنگە؟

بە گوێرەی کۆمەڵەی دەروونناسی ئەمریکی (APA)، بەهای خۆت بریتییە لە هەڵسەنگاندنی خۆت بۆ خۆت وەک مرۆڤێکی بەتوانا و بەنرخ کە شایەنی ڕەچاوکردن و ڕێزگرتنە. هەستێکی ناوەکییە کە شایەنی خۆشەویستیت .

زۆرجار بیر لە زاراوەی وەک "رێزگرتن"، "خۆشەویستی" و "ڕەچاوکردن" دەکەینەوە سەبارەت بە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ کەسانی دیکە، وەک هاوڕێکانمان، ئەندامانی خێزانەکەمان، هاوکارەکانمان و دراوسێکانمان. بەڵام زاراوەی "بەهای خۆمان" پێوەرێکە بۆ ئەوەی چەندە ڕێز لە خۆمان دەگرین و خۆشمان دەوێت و بەهای خۆمان دەزانین.

ئەو کەسانەی کە بەهای خۆیان بەلاوە ئەرێنییان  هەڵدەسەنگێنن، زیاتر متمانەیان بە خۆیان و خۆبەگەورەزانینیان هەیە. لە بەرامبەردا هەبوونی بەهای کەمی خود، واتە حوکمدانی توند سەبارەت بەخۆت، هەبوونی بۆچوونێکی نزم لەسەر خۆت، و مەیلی ئەوەی کە سەرنجت لەسەر هەڵە و کەموکوڕییەکانی مرۆڤ بێت، نەک توانا و خاڵە بەهێزەکانی.

گرنگە بەهای خۆتت هەبێت چونکە کاریگەری لەسەر هەموو ئەو کارانە هەیە کە ئەنجامی دەدەیت لە پەیوەندییەکانتەوە، تا چۆنیەتی کارکردنت، هەستکردنت بە خۆت و چۆن کەسانی دیکە سەیری تۆ دەکەن.

 سابرینا ڕۆمانۆف

• ـ سابرینا ڕۆمانۆف، PsyD

لەم بابەتەدا بەدواداچوون بۆ گرنگی بەهای خۆت دەکات و هەندێک ستراتیژی پێشنیار دەکات کە یارمەتیت دەدات بەهای خۆت باشتر بکەیت.

سابرینا ڕۆمانۆف، PsyD، دەروونناسێکی کلینیکی و مامۆستا لە (زانکۆی یەشیڤا)  دەڵێت، بەهای خۆ چەمکێکی بابەتییە کە دەتوانێت لەسەر بنەمای زۆر گۆڕاو بگۆڕێت .

بە بڕوای دکتۆر ڕۆمانۆف ئەمانە هەندێک لەو هۆکارانەن کە ڕەنگە کاریگەرییان هەبێت لەسەر بەهای خۆت:

1.       بیروباوەڕ و بەها سەرەکییەکان.
2.      بیرکردنەوە و هەستەکان.
3.     هەست و سۆز و باشی دەروونی.
4.      ئەزموون و کارلێککردن لەگەڵ کەسانی تر.
5.      پەیوەندییەکان , چ ڕابردوو و چ ئێستا.
6.      تەندروستی و لەشجوانی.
7.      پیشە و پیشە.
8.      چالاکی و خولیاکان.
9.       پێگەی کۆمەڵایەتی و کۆمەڵایەتی بون.
10.      باری دارایی.
11.       ڕوخساری جەستەیی.
12.      ئەزموونەکانی منداڵی.

ئەگەر هەوڵدەدەیت بەهای خۆت بپێویت، دکتۆر ڕۆمانۆف دەڵێت "ڕەنگە یارمەتیدەر بێت ئەم پرسیارانەی خوارەوە لە خۆت بکەیت.":

1.    تا چەند حەزت لە خۆتە و ڕێزت لێدەگریت و بەهای خۆتت هەیە؟
2.    کام وشە بەکاردەهێنیت بۆ وەسفکردنی خۆت بۆ کەسێکی نامۆ؟
3.    کاتێک خۆت بیردەکەیتەوە و بیر لە خۆت دەکەیتەوە، ئایا بیرکردنەوەکانت بە گشتی ئەرێنی، نەرێنی، یان لە شوێنێکی نێوانیاندان؟
4.   ئایا باوەڕت وایە شایەنی خۆشەویستی و ڕێز و ڕەچاوکردنی کەسانی تر بیت؟

پرسیارکردن لەم پرسیارانە لە خۆت دەتوانێت یارمەتیت بدات کە خۆت بزانیت و هەست بە بەهای خۆت بکەیت.

لەگەڵ گەڕان بەدوای ئەم بیرکردنەوانەدا، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت کە بیر لەوە بکەیتەوە کە بیرکردنەوە و بیروباوەڕەکانت لە دەوری بەهای خۆت لە کوێوە سەرچاوەیان گرتووە.

لە خوارەوە دکتۆر ڕۆمانۆف سوودەکانی هەبوونی هەستێکی تەندروست بە بەهای خۆت دەردەخات:

ئەو کەسانەی کە بەهای خۆیان بەرزە، هەستێکی متمانە بەخۆبوون لەگەڵ خۆیان هەڵدەگرن کە هەموویان باش دەبن و هەر شتێک کە بەسەریاندا بێت بە سەرکەوتوانە بەڕێوەی دەبەن. لە کاتێکدا ئاگاداری ئەو بوارانەن کە دەتوانن تێیدا پێشبکەون، بەڵام ناهێڵن کەموکوڕییەکانیان ببێتە پێناسەیەک بۆ ناسنامەی خۆیان. ئەوان لە بەدواداچوونی دەرفەتەکان ناترسن و باوەڕێکی گونجاویان بە توانای گەیاندنیان هەیە.

هەروەها بەهای خود ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە داینامیکی پەیوەندییەکان. بۆ نموونە ئەگەر کەسێک مامەڵەی خراپی لەگەڵدا بکرێت، بە ئەگەرێکی زۆرەوە بەهای خۆی کاریگەرییەکی زۆری دەبێت لەسەر لێکدانەوەی ڕووداوەکە، کەسێک کە بەهای خۆی کەم بێت ڕەنگە خۆی تاوانبار بکات لارى لە خراپ مامەڵەکردنى نەبێت بڵێت خەتاى خۆمە. لەکاتێکدا کەسێک کە بەهای خۆی تەندروستە ڕەنگە خۆی بە شایستەی نەزانێت بە خراپ مامەڵەبکرێت .

بۆیە هەبوونی بەهای ئەرێنی خۆت ،دەتوانێت یارمەتی خەڵکبدات سنوورێک دابنێن لە دەوری چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵیان لەلایەن کەسانی دیکەوە. فێربوونی داوای ڕێزگرتن ئەوەیە کە پاڵ بەوانی ترەوە دەنێت بۆ ئەوەی ڕێزیان لێبگرن.

بەپێی توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠١٧، بەهای خۆ ئەرێنی پەیوەندی بە هەستکردنێکی زیاتری خۆشگوزەرانی و ڕەزامەندی ژیانەوە هەیە.

کەمی بەهای خود بە تێڕوانینی نەرێنی بۆ خۆی و نەبوونی متمانە بە تواناکانی مرۆڤ دەناسرێتەوە. لە ئەنجامدا ترسێکی هەمیشەیی لە شکست و سەختی قبوڵکردنی سەرنجە ئەرێنییەکان و گرنگیدانێکی ناڕێژەیی لەسەر لاوازییەکان هەیە.

لەبەر ئەوەی مەیلێکی بەهێز هەیە بۆ ئەوەی مرۆڤ وەک ناشایستە سەیرى بکات، مەیلی بەرزکردنەوەی ئەوانی دیکەشى هەیە، لە هەوڵێکدا بۆ قەرەبووکردنەوە. بۆیە ڕەنگە کەسێک کە بەهای خۆی کەم بێت، ڕەنگە پێداویستییەکانی کەم بکاتەوە، ڕێگە بدات سنوورەکانی پێشێل بکرێت، لە ڕێگەی خۆیەوە بۆ دڵخۆشکردنی کەسانی دیکە دەربچێت و نەتوانێت لە پێناو خۆیدا بوەستێتەوە.

کەمی بەهای خۆت پەیوەندییەکی زۆری بە خەمۆکی و دڵەڕاوکێیەوە هەیە. لە ئەنجامدا مرۆڤەکان لەوانەیە تووشی نیشانەکانی وەک کەموکوڕى باری دەروونی و توڕەبوون و دڵەڕاوکێ و ماندوێتی و گۆڕانی کێش و کێشەی خەوتن و نەتوانینی تەرکیزکردن ببن.

لە خوارەوە دکتۆر ڕۆمانۆف چەند ستراتیژیەتێکتان بۆ باس دەکات کە دەتوانن یارمەتیت بدەن بۆ بەرزکردنەوەی هەستکردن بە بەهای خۆت:

• ئەو کارانە بکە کە چێژى لێ وەردەگریت و تێیدا باشیت: 

باش بوون لە شتێکدا- و چێژوەرگرتن لێی- دەتوانێت بەهێزکردنی ئەرێنی و هەستکردن بە لێهاتوویی و توانا دابین بکات. هەبوونی بیرهێنانەوەی بەردەوامی بەهرە و خاڵە بەهێزەکان و تواناکانت دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ئەوەی متمانەت بەخۆت زیاتر هەبێت لە بوارەکانی تری ژیانتدا.

• وەرزشکردن و تەحەدای خۆت بکە: 

لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە چالاکیی جەستەیی پەیوەستە بە هەستکردن بە بەهای خۆتەوە. هاندانی فشارێکی مامناوەند لەسەر جەستەت و هەوڵدان بۆ ئامانجە پێشکەوتووەکان هەر جارێک بەڵگەیەکی بەرجەستەت پێدەدات کە توانای زیاترت هەیە لەوەی بیرت لێدەکردەوە. هەروەها وەرزشکردن بیرکردنەوەت دەگۆڕێت و هەم سوودی جەستەیی و هەم سوودی دەروونیت پێشکەش دەکات .

•       تەحەدای بیرکردنەوە نەرێنییەکان: 

لەبیرت بێت کە بیرکردنەوەکان ڕاستی نین. لە ڕاستیدا زۆربەی کاتەکان شێواندنێکن کە بەهۆی ڕەخنەگرانی ناوەکی و فشار و داواکارییەکانی بارودۆخەوە دروست دەبن. جارێکی تر کە بیرکردنەوەیەکی نەرێنی خۆتت هەبوو، بیر لە بیرکردنەوەیەکی واقیعی بەدیل بکەرەوە بۆ ئەوەی جێگەی بگرێتەوە.

•   بەدوای پشتگیریدا بگەڕێ: 

هەروەها دەتوانیت سەردانی چارەسەرکەر بکەیت بۆ بەهای خۆت، ئەگەر تێبینی ئەوە بکەیت کە ئەوە کوالیتی کارکردنت لە پەیوەندییەکان، کارەکەت، یان باشبوونی سۆزداریتدا بەرتەسک دەکاتەوە. هەبوونی بەهای کەمی خۆت دەتوانێت وەک ئەوە بێت کە ژیان لە ڕێگەی کوێرە ڕێگا سنووردارەکانەوە بژیت. هەندێک جار ڕازیبوون بەم سنووردارکردنە گەشە دەکات و خەڵک پێیان وایە شایەنی زیاتر نین. لەم حاڵەتانەدا، دیدگای کەسێکی پیشەیی بێلایەن و ڕاهێنراو دەتوانێت زۆر کاریگەر بێت.

•   بەهای خۆت لە منداڵەکانتدا دروست بکە: 

زۆرجار سەرچاوەی کەمی بەهای خۆت دەگەڕێتەوە بۆ ڕەفتاری گەورەکان لە منداڵیدا بەرامبەرت، تەنانەت ئەگەر بە نیازێکی باشیش بووبێت. ئەگەر منداڵت هەیە , گرنگە چالاکانە کار بکەیت بۆ بنیاتنانی خۆبەگەورەزانینیان. لەبری ئەوەی پاداشتیان بدەیتەوە لەسەر هۆکاری دەرەکی وەک دەرکەوتن یان بردنەوەی یارییە وەرزشییەکان یان خەڵاتەکان، فاکتەرە ناوخۆییەکانی وەک هەوڵ و ئیرادە بناسن و ستایشیان بکەن. سەرنجت لەسەر ئەوە بێت کە منداڵەکەت دەتوانێت کۆنترۆڵی چی بکات چونکە ئەگەر خۆبەگەورەزانینی تەنها لەسەر بنەمای هۆکارە دەرەکییەکان بێت، ئەوا خۆبەگەورەزانینی وابەستەی دەستکەوتی داهاتوو دەبێت.

هەبوونی هەستێکی تەندروست بە بەهای خۆت گرنگە و دەتوانێت بەشداربێت لە باشتربوونی پەیوەندییەکان , کار، تەندروستی، و باشبوونی دەروونی و سۆزداری گشتی. ئەگەر پێت وایە ڕەنگە خۆبەگەورەزانینت کەم بێت، هەنگاو هەیە کە دەتوانیت بیگریتەبەر بۆ باشترکردنی و ڕوانگەیەکی ئەرێنیترت بۆ خۆت هەبێت. خۆشویستن و ڕێزگرتن و بەهادان بە خۆت دەتوانێت هەنگاوی یەکەم بێت بۆ بەدەستهێنانی خۆشەویستی و ڕێز و ڕەچاوکردنی کەسانی دیکە زیاتر بخوێنەرەوە .